(Prof. Dr. Cevat Başaran Raporu KÖPEKLERİN YEDİĞİ İNSAN CESETLERİ Ermeni çetelerinin çekilmesinin ardından bölge yeniden Türk askeri birliklerinin eline geçer. Sokaklarda kokmakta olan katledilmiş insan cesetleri köpekler tarafından parçalanarak yenilmektedir. Geride kalan insan cesetleri, sağ kalan vatandaşlar ve askerler tarafından köyün belirli noktalarında toplanarak samanlıklara (merek) doldurulur. Dönemin imkânsızlıkları ve ölü sayısının çokluğu nedeniyle samanlıklar bu masum insanlara "dam çöktürme" yoluyla defin için "toplu mezar" olarak düşünülür. Subatan'da bulunan üç ayrı mezar yerinden, Köseoğulları mahallesindeki sampan damında 180 (üzerinde), Tıptıp sokağında 257 (üzerinde) çocuk ve Köy Camii'nin güneyindeki merekte 350 (üzerinde) şehidin gömülü olduğu arşiv belgeleri ve tanık ifadeleriyle belirlenmiştir." Bölgede araştırmalar yapmış olan Arkeolog Prof. Dr. Cevat Başaran, şu tespitlerde bulunmuştur: VAN-ZEVE TOPLU MEZARI… "Van'ın 18 km. kuzey batısındaki Çitören köyü yakınında yer alan Zeve Şehitliği'nde 4 Nisan 1990'da başlanan kazı çalışmalarında, olayı yaşayan görgü tanıklarından İbrahim Sargın'ın sözlü ifadeleri doğrultusunda yapılan kazıda, 30-40 cm. kalınlıktaki dolgu toprağın kaldırılmasından sonra topluca öldürülmüş insan iskeletleriyle karşılaşılmıştır. Bunların bazılarında kafataslarının kırık ve ezik, yer-yer de çatlak ve yanık olduğu izlenmiştir. Kazıda ele geçen buluntuların en önemlileri hançer ve kama yüzleri, çok sayıda mermi kovanı, ipekli kumaş parçaları, Sultan Reşad tuğralı boncukları olan gerdanlık, balmumuyla kaplı muska, bakır paralar ve sırça düğmelerdir. Bulgular, görgü tanığı ifadesi ile birleştirilince şu bilgilere ulaşılmaktadır: 1915 yılında Rusların desteğinde bölgeye giren Ermeni çeteciler, köyleri basıp sivil Türk ve Müslüman halkı katletmeye başlarlar. Yakın çevredeki 8 köyden topladıkları yaklaşık 2000-2500 kişilik bir topluluğu zorla Zeve köyüne getiren Ermeni çeteciler, bunları rasgele evlere ve ahırlara doldurup delici ve kesici aletlerle işkence yaptıktan sonar, insanların üzerine ateş açarak katletmişler, ardından da bütün evler ateşe verilerek yakılmıştır. Kazıda ortaya çıkarılan malzemeler Van Müzesi "Katliam Bölümü"nde sergilenmektedir." (DEVAM EDECEK)